Adwokat Daniel Łudczak » Ogólne zasady dotyczące dziedziczenia testamentowego

W jednym z poprzednich artykułów przybliżyłem Państwu instytucję dziedziczenia ustawowego, mającego miejsce w sytuacji gdy spadkodawca nie wyraził swojej ostatniej woli odnośnie posiadanego przez niego majątku. Słowem, nie pozostawił po sobie testamentu. W tym przypadku zastosowanie mają mechanizmy wskazane w przepisach Kodeksu cywilnego, które zostały przeze mnie szeroko opisane. W przypadku dziedziczenia testamentowego sprawy mają się zupełnie inaczej – to wyłącznie spadkodawca decyduje do kogo ma trafić majątek po jego śmierci.

Zagadnienia ogólne

Mając na uwadze doniosłość czynności, jaką niewątpliwie stanowi sporządzenie testamentu należy przede wszystkim poznać podstawowe regulacje związane z tym sposobem dziedziczenia. W pierwszej kolejności wskazać należy, iż rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Po drugie, testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. W końcu sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych i musi to zrobić osobiście (nie może ustanowić w tym celu przedstawiciela). Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności. Należy przy tym pamiętać, że osoby choćby częściowo ubezwłasnowolnione, mimo iż pełnoletnie, nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych i nie mogą sporządzić testamentu.

Spadkodawca nie jest dożywotnio związany poczynionym przez siebie rozrządzeniem na wypadek śmierci, bowiem może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Odwołanie testamentu może nastąpić w ten sposób, iż spadkodawca:

sporządzi nowy testament;
w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność;
dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień;

Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. Oczywista wydaje się być kwestia zniszczenia testamentu, natomiast przejawem pozbawienia go cech czyniących go ważnym będzie np. zamazanie bądź oderwanie podpisu. Dokonanie w testamencie zmian, z których wynikać ma wola odwołania jego postanowień będzie się z kolei objawiać m.in. poprzez przekreślenie całego testamentu własnoręcznego lub poszczególnych jego postanowień albo też przez uczynienie wzmianki odpowiedniej treści (np. „odwołuję”, „uchylam”). W celu uniknięcia wątpliwości co do tego, od kogo pochodzą wprowadzone w testamencie zmiany, a w rezultacie w celu usunięcia wątpliwości w przedmiocie ważności rozrządzeń należy postulować, aby testator opatrzył każdą modyfikację swoim podpisem i datą.

Poza powyższymi regulacjami należy zwrócić uwagę na przesłanki nieważności rozrządzenia na wypadek śmierci. Zgodnie z ich treścią testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli – dotyczy to głównie chorób psychicznych, niedorozwoju umysłowego czy też demencji, a więc zaburzenia funkcji poznawczych występującego u ludzi starszych;
pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
pod wpływem groźby

Nie zawsze treść testamentu jest jasna i zrozumiała, w szczególności dotyczy to przypadków gdy spadkodawca sporządza go samodzielnie (testament holograficzny). W takiej sytuacji testament należy tak tłumaczyć, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli natomiast testament może zostać zinterpretowany na różne sposoby, należy przyjąć taką jego wykładnię, pozwoli utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.

Rodzaje testamentów

Polskie prawo rozróżnia dwa podstawowe rodzaje testamentów – zwykłe oraz szczególne.

Do testamentów zwykłych zaliczamy:

testament holograficzny – podstawowy i obok testamentu notarialnego najpopularniejszy typ rozrządzenia na wypadek śmierci. Polega na sporządzeniu go przez spadkodawcę pismem ręcznym, podpisaniu i opatrzeniu datą. Taki testament będzie ważny jedynie wówczas gdy wszystkie jego elementy zostaną napisane osobiście przez spadkodawcę. Złożenie samego podpisu pod wydrukowaną treścią skutkuje nieważnością testamentu. Wadą testamentu holograficznego jest brak kontroli jego postanowień pod kątem ich ważności oraz niższa niż w przypadku testamentu notarialnego moc dowodowa w postępowaniu spadkowym;
testament notarialny – prawdopodobnie najbardziej powszechny rodzaj testamentu, polega na sporządzeniu go przez notariusza w formie aktu notarialnego. Jako, że notariusz z urzędu bada czy nie występują przesłanki prowadzące do nieważności testamentu, a ponadto weryfikuje jego treść pod kątem jasności zawartych w nim postanowień, testament notarialny pozostaje najpewniejszym sposobem rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Jego wartość dowodowa jest zdecydowanie wyższa niż testamentu holograficznego, poza tym każdy testament sporządzony przez notariusza zostaje wpisany do Notarialnego Rejestru Testamentów.
testament allograficzny (urzędowy) - polega na oświadczeniu przez spadkodawcę w obecności dwóch świadków ostatniej woli ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w sposób przewidziany w artykule niniejszym.

Testamenty szczególne stanowią:

testament ustny - Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
testament podróżny - Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.
testament wojskowy – forma testamentu szczególnego przeznaczona dla żołnierzy oraz osób powiązanych z Siłami Zbrojnymi.

W odróżnieniu od testamentów zwykłych, Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Podsumowanie

Jak widać, polskie prawo przewiduje szereg rozwiązań umożliwiających wyrażenie przez spadkodawcę ostatniej woli, nawet w sytuacji gdy z uwagi na szczególne okoliczności nie ma możliwości sporządzenia testamentu w formie pisemnej. Dlatego też zawsze warto poważnie rozważyć rozrządzenie własnym majątkiem na wypadek śmierci, aby uniknąć dziedziczenia na zasadach przewidzianych przez ustawę.

▬ O mnie ▬

▬ Jesteśmy tutaj ▬

▬ Kontakt ▬