Adwokat Daniel Łudczak » Dziedziczenie ustawowe

Śmierć każdego człowieka niesie ze sobą konsekwencje, w tym także, a z prawnego punktu widzenia może i nawet przede wszystkim, o charakterze majątkowym. Jako, że własność nie znosi próżni, wszystko to co należało do zmarłego musi znaleźć swojego nowego właściciela. Dlatego też w zasadzie każdy z nas, na skutek odejścia bliskiej (bądź też mniej bliskiej) osoby, przynajmniej raz w życiu będzie mieć do czynienia z prawem spadkowym. Warto zatem zapoznać się z jego podstawowymi zagadnieniami.

Niezbywalnym prawem każdego człowieka jest możliwość decydowania o tym do kogo posiadany przez niego majątek ma trafić po jego śmierci. Mówimy oczywiście o testamencie, o którym każdy z pewnością słyszał i z grubsza wie o co w nim chodzi.

Zdarza się jednak, że spadkodawca nie pozostawi po sobie testamentu, bądź też żadna z osób, które w testamencie wskazał, nie chce lub nie może być spadkobiercą Czy to oznacza, że jego majątek nie trafi do nikogo? Jak już wspomniano, własność nie znosi próżni, dlatego też w takiej sytuacji będziemy mieć do czynienia z dziedziczeniem ustawowym, a więc odbywającym się według zasad określonych w Kodeksie cywilnym.

Zanim przejdziemy do omawiania powyższego zagadnienia warto wskazać przesłanki determinujące zdolność do dziedziczenia. Zgodnie z przepisami kc nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. Wyłączony od dziedziczenia jest ponadto spadkobierca niegodny, który jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Sąd może uznać spadkobiercę za niegodnego, jeżeli:

1.   dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2.   podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3.   umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

Kolejność dziedziczenia została szczegółowo określona w art. 931-935 kc.

Pierwsza grupa spadkobierców ustawowych

W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Dziedziczenie w braku zstępnych spadkodawcy

W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku. Co istotne, Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.

Udział spadkowy małżonka oraz dziadków

Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku (dziedziczenie pasierbów).

Ostatni spadkobiercy ustawowi

W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Podsumowanie

Jak widać, zaniechanie rozporządzenia własnym majątkiem na wypadek śmierci nie powoduje, że trafi on w swoistą „próżnię” i zostanie on stosunkowo rozdzielony pomiędzy członków rodziny. Ustawodawca zadbał przy tym, aby na uprzywilejowanej pozycji znaleźli się najbliżsi zmarłego, a więc jego małżonek i dzieci. Dopiero w sytuacji, gdy nie dożyli oni otwarcia spadku, nie mogą bądź nie chcą dziedziczyć, do spadku powołani będą dalsi krewni. Natomiast w skrajnych przypadkach, gdy zmarły nie pozostawił żadnych krewnych, spadek trafi w ręce skarbu państwa.

W teorii dziedziczenie na podstawie ustawy generuje mniej napięć i konfliktów, bowiem następuje według z góry ustalonych przez ustawodawcę zasad. Praktyka jednak nie zawsze idzie w parze z teorią, często bowiem różnica zdań pojawia się na etapie działu spadku, o czym opowiem w oddzielnym artykule. W każdym razie, jeżeli chcemy, aby po śmierci nasz majątek trafił do określonej osoby bądź osób, powinniśmy sporządzić testament, pamiętając jednocześnie o instytucji zachowku, o której pisałem już wcześniej.

▬ O mnie ▬

▬ Jesteśmy tutaj ▬

▬ Kontakt ▬